اضطراب در کودکان دبستانی (نشانه‌ها، عوامل و درمان)

اضطراب در کودکان دبستانی، زمانی به‌عنوان اختلال در نظر گرفته می‌شود که نگرانی یا ترس برای بیش از شش ماه در زندگی آن‌ها اختلال به‌وجود آورد. ممکن است تشخیص این‌که فرزند شما اضطراب دارد، دشوار باشد. آن‌ها ممکن است تحریک‌پذیر باشند یا از احساس ناخوشی شکایت کنند. مداخله زودهنگام و درمان، می‌تواند تاثیر مثبتی بر آن‌ها بگذارد.

نشانه های اضطراب در کودکان دبستانی

پدر و مادر بودن، گاه مانند بازی حدس‌زدن است. برخی از کودکان، اضطراب خود را به زبان می‌آورند. مثلا، ممکن است بگویند از رفتن به مدرسه می‌ترسم؛ چون نگرانم دیگر هرگز شما را نبینم. برخی دیگر در بیان احساسات خود مشکل دارند. اما، کودکان علائم اضطراب را به روش‌های دیگری نیز نشان می‌دهند؛ از جمله اضطراب در کودکان پیش دبستانی، عبارت‌اند از:

• نگرانی یا گریه بیش از حد در مقایسه با سایر کودکان هم سن‌وسال
• با استفاده از ابراز ناخوشی، ممکن است از دل‌درد، درد عضلات یا سردرد شکایت کنند.
• مشکلات خواب، شامل سخت به خواب‌رفتن، دیدن کابوس یا ناتوانی در خوابیدن به‌تنهایی
• بی‌قراری، مشکل در آرام نشستن یا ساکت ماندن
• پرخاشگری، عصبانیت آسان و بدون دلیل
• مشکل در تمرکز، شامل عدم توانایی در توجه به یک موضوع برای مدت طولانی
• تغییرات اشتها (بی‌اشتهایی یا پرخوری)
• لرزیدن بدون دلیل
• امتناع از رفتن به مدرسه بدون دلیل مشخص
• ادرارکردن مکرر

اختلالات اضطرابی، در بین کودکان نسبتا شایع است. این اختلالات، حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. علاوه‌بر این، اضطراب در دختران شیوع بیشتری دارد.

انواع اضطراب در کودکان

اضطراب و ترس جزئی طبیعی از دوران کودکی هستند. ترس، یک واکنش طبیعی در برابر خطر یا تهدید محسوب می‌شود. اضطراب، واکنشی در برابر یک تهدید احتمالی به‌شمار می‌رود. ترس‌ها و اضطراب‌های جدید، معمولا کوتاه‌مدت هستند و نشان می‌دهند که کودکان در حال یادگیری حل مشکلات به‌تنهایی هستند. والدین و مراقبان، می‌توانند به کودکان یاری برسانند تا ترس‌ها و اضطراب‌های خود را بفهمد و بر آن‌ها غلبه کنند. چند نوع مختلف از اضطراب در کودکان پیش دبستانی وجود دارد:

اختلال اضطراب جدایی

اضطراب جدایی، یک مرحله طبیعی و مهم از رشد اولیه است که در اکثر کودکان از سن ۸ تا ۱۲ ماهگی شروع می‌شود. در اضطراب جدایی طبیعی، کودک شما ممکن است از غریبه‌ها بترسد و زمانی که در کنارش نیستید احساس امنیت نکند. تنها در تعداد کمی از کودکان، اضطراب جدایی تا بعد از سن 5 سالگی ادامه می‌یابد.

اختلال اضطراب جدایی، شدیدتر است. کودکان می‌توانند نگران والدین یا سایر اعضای خانواده باشند و در رفتن به مدرسه یا دور بودن از خانه یا خانواده به‌طورکلی دچار مشکل شوند یا در جداشدن برای خواب به مشکل بخورند. اگر فرزند شما در مقایسه با سایر کودکان هم‌سن خود، در زمان جدایی، پریشانی یا نگرانی شدید نشان می‌دهد؛ پیشرفتی نمی‌بینید یا نگران هستید، با پزشک متخصص اطفال او صحبت کنید.

فوبیا‌های خاص

ترس، از بروز خطر محافظت می‌کند؛ بنابراین، انتظار می‌رود که کودکان تا حدودی ترس داشته باشند. کودک شما، ممکن است از موارد خاصی مانند طوفان، دلقک یا هر چیز دیگری بترسد. اما، فوبیا‌های خاص، ترس‌های افراطی به‌شمار می‌روند که با تهدید واقعی خطر همخوانی ندارند.

اختلال اضطراب اجتماعی

این اختلال، ترس شدید از قضاوت‌شدن یا طردشدن در موقعیت‌های اجتماعی است. کودک شما، ممکن است از صحبت در جمع یا اجرا اجتناب کند یا آن‌قدر احساس ناراحتی داشته باشد که بخواهد از تعامل با دیگران در مدرسه یا سایر محیط‌های آشنا دور بماند و در صحبت‌کردن با افراد جدید دچار مشکل شود. حتی این امکان وجود دارد که به‌طورکلی از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کند.

اختلال اضطراب فراگیر (عمومی)

اضطراب فراگیر، نگرانی و ترس بیش از حد در مورد طیف وسیعی از اتفاقات مختلف در زندگی روزمره است. کودک شما، ممکن است نسبت به سایر کودکان هم‌سن خود، بیشتر نگران آینده باشد یا نگرانی‌های او به‌مرورزمان تغییر کند؛ اما، اغلب نگران کوچک‌ترین موارد است.

اختلال پانیک

کودکانی که دچار اختلال پانیک هستند، زمان‌هایی را تجربه می‌کنند که ترس و اضطراب شدید همراه با علائم فیزیکی مانند تپش قلب (پالپیتاسیون) و سرگیجه دارند یا ممکن است احساس کنند که نمی‌توانند نفس بکشند (دیس‌‌پنه). این حملات پانیک، می‌توانند بدون هشدار شروع شوند و ظرف چند دقیقه تا چند ساعت از بین بروند.

دلایل ایجاد اضطراب در کودکان دبستانی

برخی از کودکان، به‌طور ذاتی حساس‌تر هستند و این امکان وجود دارد که در مواجهه با تغییر یا احساسات شدید، با دشواری بیشتری روبرو شوند. این امر، می‌تواند ناشی از زمینه‌های زیستی یا خانوادگی باشد و آن‌ها را مستعد ابتلا به اضطراب کند. علاوه‌بر این، اضطراب در پی رویدادهای استرس‌زای زندگی نیز شکل می‌گیرد. برخی از افراد، به‌ویژه در سنین پایین، با تجربیات پرفشار متعددی مانند موارد زیر مواجه می‌شوند:

• مرگ یکی از عزیزان
• نقل‌مکان به خانه یا مدرسه جدید، به‌خصوص اگر این جابه‌جایی‌ها مکرر باشند.
• کمبود غذا
• ناامنی محل زندگی
• عدم ثبات در تحصیل
• مشاجره یا جدایی و طلاق والدین
• قلدری، سوءاستفاده یا بی‌توجهی
• ریشه‌های اضطراب در دوران کودکی

تعیین دقیق علت اصلی اضطراب در کودکان پیش دبستانی، دشوار است. ترس، بخشی طبیعی از فرآیند رشد به‌حساب می‌آید و برخی از کودکان به‌طور طبیعی در مدیریت آن توانمندتر هستند. بااین‌حال، برای کودکانی که اضطراب زندگی روزمره آن‌ها را مختل می‌کند، محققان بر نقش عوامل ژنتیکی، زیستی و سابقه خانوادگی تاکید دارند.

عوارض این اختلال چیست؟

کودکانی که دچار اضطراب هستند، در آینده زندگی خود بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی و اختلالات مصرف مواد مخدر قرار دارند. آن‌ها، ممکن است با رفتن به مدرسه دچار مشکل شوند. همچنین، این کودکان در معرض خطر بالاتری برای خودکشی هستند.

با وجود نگران‌کننده بودن این موارد، به‌خاطر داشته باشید که درمان‌هایی برای این اختلالات وجود دارد. حتما به‌صورت منظم و طبق توصیه‌های پزشک متخصص اطفال، فرزندتان را ویزیت کنید. همچنین، اگر حدس می‌زنید فرزندتان ممکن است به خودش آسیب برساند، به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشید.

روش درمان اضطراب کودکان

اضطراب، احساسی رایج در کودکان است؛ اما، زمانی که در زندگی روزمره آن‌ها اختلال ایجاد کند، به‌عنوان یک اختلال درنظر گرفته می‌شود. دو روش اصلی برای درمان اضطراب در کودکان دبستانی وجود دارد: درمان شناختی-رفتاری (CBT) و دارودرمانی.

درمان شناختی-رفتاری (CBT)

CBT، به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های مقابله‌ای را بیاموزند که به آن‌ها در موارد زیر یاری می‌رساند:

• آرام‌کردن واکنش‌های بدنی (مانند تنفس عمیق، تمرینات آرامش‌بخش)
• تغییر الگوهای فکری منفی
• رویارویی با ترس‌ها و چالش‌ها در مراحل کوچک‌تر

کودکان، می‌توانند این مهارت‌ها را در جلسات درمانی انفرادی یا گروهی یاد بگیرند. آموزش به والدین نیز مفید است تا بتوانند از فرزندان خود در تمرین این مهارت‌ها حمایت کنند.

دارودرمانی

در برخی موارد، پزشک متخصص اطفال ممکن است داروهایی را برای کمک به درمان اضطراب تجویز کند. رایج‌ترین نوع داروها، مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRI ها) هستند، مانند:

• فلوکستین (Prozac)
• پاروکستین (Paxil، Pexeva)
• سرتالین (Zoloft)

اگر SSRIها موثر یا مناسب نباشند، ممکن است پزشک یک مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRI) مانند دولوکستین (Cymbalata، Drizalma، Irenka) را تجویز کند. مهم است که از عوارض جانبی احتمالی داروها آگاه باشید. در صورت مشاهده هر یک از عوارض جانبی جدی زیر، با پزشک متخصص اطفال خود تماس بگیرید:

• واکنش آلرژیک
• مدفوع خونی
• ضربان قلب تند یا نامنظم
• غش، سرگیجه، درد قفسه سینه یا تنگی نفس
• تب بالا
• تغییرات ناگهانی بینایی یا درد چشم
• افکار خودکشی یا بدتر شدن خلق‌وخو

عوارض جانبی خفیف‌تر مانند تغییرات اشتها، مشکل در خواب یا خواب‌آلودگی، خشکی دهان، سردرد، لرزش و ناراحتی معده نیز، ممکن است رخ دهد. این عوارض، معمولا پس از چند هفته برطرف می‌شوند؛ اما، در صورت تغییر دوز دارو ممکن است دوباره ظاهر شوند. پزشک متخصص اطفال شما، تمام این اطلاعات را با شما در میان می‌گذارد و به سوالات شما پاسخ خواهد داد.

نحوه برخورد والدین با کودکان مضطرب

طبق تحقیقات بهترین دبستان پسرانه منطقه 3 از کارشناسان، آن‌ها معتقدند شما به‌عنوان پدر و مادر یا مراقب، همیشه نمی‌توانید با عوامل استرس‌زای زندگی فرزندتان مقابله کنید. اما، می‌توانید با اطمینان از موارد زیر در بهبود سلامت روان آن‌ها نقش مثبتی داشته باشید:

• تحرک روزانه: ورزش و فعالیت بدنی روزانه
• محیط امن و حمایتی: داشتن محیطی امن و حمایتی در خانه و مدرسه
• خواب کافی: داشتن خواب کافی و باکیفیت
• وعده‌های غذایی متعادل: تغذیه سالم و متعادل

همچنین، می‌توانید برای کمک به آرامش فرزندتان، تکنیک‌های مدیتیشن (مراقبه) و تمرین‌های تنفس را به او بیاموزید. فرزندتان را تشویق کنید تا برای غلبه بر نگرانی‌ها و ترس‌های عادی، گام‌های کوچکی بردارد؛ مانند ورود به یک جمع درحالی‌که شما چند قدم دورتر منتظر می‌مانید یا خاموش‌کردن چراغ‌ها برای چند دقیقه و تلاش برای آرامش. این کار، به کودکان کمک خواهد کرد تا اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های مقابله‌ای با مشکلات را در خود پرورش دهند.

جمع‌بندی

اضطراب در کودکان دبستانی، قابل‌درمان است. با تشخیص و درمان زودهنگام، اکثر کودکان مبتلا به اضطراب می‌توانند یاد بگیرند که این اختلال را مدیریت کنند و زندگی سالم و پرباری داشته باشند. اگر نگران اضطراب فرزند خود هستید، مهم است که از یک متخصص بهداشت روان مشاوره بگیرید. آن‌ها به شما کمک می‌کنند تا بفهمید که آیا فرزندتان به یک اختلال اضطرابی مبتلا است یا خیر و بهترین گزینه‌های درمانی را برای او پیشنهاد می‌دهند.

سوالات متداول

1. چطور بفهمم که فرزندم اضطراب دارد؟

اگر ترس‌ها و نگرانی‌های فرزند شما حداقل 6 ماه طول بکشد و در زندگی روزمره او اختلال ایجاد کند، می‌تواند نشانه اضطراب باشد.

2. انواع اختلالات اضطرابی در کودکان کدامند؟

این اختلالات شامل اختلال اضطراب جدایی، فوبیاهای خاص، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال پانیک هستند.

3. چطور به فرزندم در مدیریت اضطراب کمک کنم؟

با صحبت و گوش دادن، حمایت و تشویق، آموزش تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق یا مدیتیشن و کمک گرفتن از متخصصان حرفه‌ای به مدیریت اضطراب در کودکان خود کمک خواهید کرد.