علائم وسواس فکری در کودکان+ روش های درمان وسواس فکری

اختلال وسواس فکری در کودکان، با افکار و ترس‌های ناخواسته همراه است که کودک را به‌سمت انجام رفتارهای تکراری سوق می‌دهد که به آن اجبار نیز می‌گویند. این وسواس‌ها و اجبارها، فعالیت‌های روزمره را مختل می‌کنند و ناراحتی‌های زیادی به‌همراه دارند. علائم وسواس فکری در کودکان، ممکن است از یک کودک به کودک دیگر متفاوت باشد.

با وسواس فکری در کودکان آشنا شوید

اختلال وسواس فکری، نوعی اختلال اضطرابی است که تقریبا 1٪ تا 3٪ از کودکان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و مشخصه آن، افکار تکراری و اجبار به انجام چنین رفتارهایی است. این اختلال، اغلب کودکانی را در بر می‌گیرد که مبتلا به دیگر مشکلات رشدی-رفتاری مانند کم‌توجهی-بیش‌فعالی، افسردگی، اختلال دوقطبی یا اختلالات خوردن هستند.

اختلال وسواس فکری، 4 چرخه زیر را طی می‌کند: وسواس، اضطراب، اجبار و تسکین موقت. افکار کودک مبتلا به وسواس فکری، با ترس‌هایی مانند لمس به اشیاء کثیف، مرتبط است که برای کنترل ترس‌ها مجبور به تکرار برخی اعمال مانند شستن بیش از حد دست‌های خود می‌شود. در کودک مبتلا به اختلال وسواس فکری، افکار وسواسی بسیارمکرر و قوی هستند و در زندگی روزمره و رشد طبیعی کودکان اختلال ایجاد می‌کنند. به همین دلیل نیاز است تا با علائم وسواس فکری در کودکان آشنا شویم.

افکار وسواسی کودکان، تحت تاثیر سن آن‌ها نیز قرار دارد. در کودکان پیش‌دبستانی، این افکار اغلب در مورد وعده‌های غذایی، حمام‌کردن و قبل از خواب رخ می‌دهد که شکل‌دهنده انتظارات و دیدگاه آن‌ها نسبت به دنیا خواهد بود. وسواس در کودکان ابتدایی، اغلب هنگام یادگیری بازی، شرکت در ورزش‌های گروهی و خواندن شعر بیشتر است.

اما کودکان و نوجوانان در سنین بالاتر، شروع به جمع‌آوری اشیا و سرگرمی می‌کنند که به پدیده اجتماعی‌شدن و مقابله با اضطراب در آن‌ها کمک ‌کند.

علائم وسواس فکری در کودکان چیست؟

همان‌طور که گفته شد، نشانه‌های وسواس فکری در کودکان متفاوت است. به‌طور کلی، نشانه‌های زیر در اغلب کودکان دیده می‌شود:

علائم وسواس فکری کودکان در محیط خانه

چک کردن وسایل منزل: چک‌کردن وسایل منزل، به‌دلیل نگرانی دائمی از انجام کار اشتباه یا روی‌دادن اتفاق‌های بد است، به‌طوری که بیمار مرتب قفل، سیستم هشدار و یا اجاق‌گاز را بارها و بارها بررسی می‌کند.

ترس از آلودگی: این ترس، از این فکر نشات می‌گیرد که اشیا ممکن است کثیف باشند؛ به‌گونه‌ای که کودک خود را مجبور به تمیزکردن آن‌ها می‌کند. ممکن است کودک از لمس دستگیره‌های در، استفاده از توالت‌های عمومی یا دست‌دادن خودداری کندکه از علائم وسواس فکری در کودکان است.

نیاز به تقارن و نظم: نیاز به تقارن و نظم بیشتر در چیدمان اشیا، به شیوه‌ای خاص بروز می‌کند؛ مثلا در نحوه چیدمان وسایل اتاق خواب. همچنین، اعمال تکراری را نیز در بر می‌گیرد که ممکن است مبتنی بر یک وسواس کاملا بی‌ربط باشد – مانند نگرانی از مرگ یکی از عزیزان مگر این‌که چند بار روی میز ضربه بزنند.

نشانه های وسواس فکری کودکان در مدرسه

علائم وسواس در کودکان ابتدایی، هنگام حضور در مدرسه شکل دیگری به خود می‌گیرد که موارد زیر را شامل می‌شود:

• بلند‌شدن مکرر از روی صندلی برای انجام یک کار تکراری، مانند برداشتن کتاب از قفسه یا قرار دادن خودکار/مداد با نظم و تقارن بر روی میز
• اجتناب از بازی‌کردن با وسایل بازی و عدم تعامل با سایر کودکان در زمین بازی
• درخواست مکرر برای رفتن به دستشویی، بدون هیچ گونه سابقه بیماری
• پرسیدن سؤالات تکراری یا کسب اطمینان از معلم در مورد صحیح بودن پاسخ
• حواس‌پرتی در کلاس و گوش‌ندادن به معلم

تمامی موارد بالا از علائم اختلال وسواس در کودکان ابتدایی هستند. حواس‌پرتی، به این دلیل است که کودک درگیر افکار وسواسی ذهنی، مانند تکرار اعداد یا کلمات خاص در ذهن خود برای جلوگیری از اتفاق بد است.

وسواس تکرار کلمات در کودکان

وسواس تکرار کلمات در کودکان به وضعیتی اشاره دارد که در آن کودک به‌طور مداوم کلماتی را تکرار می‌کند. این رفتار ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد. یکی از دلایل رایج، اضطراب یا استرس است که کودک با تکرار کلمات تلاش می‌کند تا احساس امنیت بیشتری پیدا کند. کودکان ممکن است زمانی که در معرض موقعیت‌های جدید یا دشوار قرار می‌گیرند، به این رفتار روی بیاورند. برای برخی کودکان، تکرار کلمات ممکن است نشانه‌ای از اختلالات عصبی-رشدی مانند اوتیسم باشد. در این موارد، تکرار می‌تواند بخشی از الگوهای رفتاری تکراری و محدود باشد که برای این کودکان رایج است. اگر والدین یا مراقبان متوجه این رفتار در کودک خود شوند، بهتر است با متخصصین روانشناسی کودک یا گفتاردرمانی مشورت کنند تا علت اصلی این رفتار شناسایی شود. گاهی اوقات، این رفتار به‌طور خودکار با افزایش سن و تجربه کاهش می‌یابد، اما در برخی موارد نیاز به مداخله درمانی است. در هر صورت، تکرار کلمات توسط کودک می‌تواند به والدین نشان دهد که کودک در حال تجربه چالش‌های خاصی است و نیاز به حمایت بیشتری دارد.

چند راهکار برای درمان وسواس فکری در کودکان

تربیت کودک مبتلا به وسواس فکری، بسیار چالش‌برانگیز است. به‌همین دلیل، بسیاری از والدین به‌دنبال گروه‌های حمایتی هستند تا بتوانند آزادانه درباره نگرانی‌های خود سخن بگویند و از روش‌های موثر آن‌ها برای درمان کودک خود استفاده کنند. روش‌های درمانی متعددی برای اختلال وسواس فکری در کودکان وجود دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها، عبارتند از:

روان درمانی

روان‌درمانی که گفتار‌درمانی نیز نامیده می‌شود، اصطلاحی برای انواع تکنیک‌های درمانی است که هدف آن کمک به شناسایی و تغییر احساسات، افکار و رفتارهای ناسالم است. در روان‌درمانی، یک متخصص سلامت روان، مانند یک روانشناس مشکل را بررسی و درمان می‌کند.

روان‌درمانی، به صورت‌های مختلفی انجام می‌شود که رایج‌ترین و موثرترین اشکال برای درمان وسواس فکری، عبارت‌اند از درمان شناختی رفتاری، مواجهه و جلوگیری از پاسخ و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد.

درمان شناختی رفتاری

در طول درمان شناختی رفتاری، درمانگر به کودک کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را بررسی کند. طی چندین جلسه، درمان شناختی رفتاری، می‌تواند در تغییر افکار مضر کمک و عادت‌های منفی را در کودک یاری‌رسان باشد و عادات بهتری را جایگزین عادات منفی کند.

مواجهه و جلوگیری از پاسخ

این روش، نوعی درمان شناختی رفتاری است که طی این فرآیند، درمانگر کودک را در معرض موقعیت‌ها یا تصاویر ترسناک قرار می‌دهد؛ اما کودک باید در برابر پاسخ‌دادن مقاومت کند. به‌عنوان مثال، درمانگر از کودک می‌خواهد که اشیاء کثیف را لمس کند؛ اما کودک را از شستن دست‌ منع می‌کند. با قرارگرفتن در چنین موقعیت‌هایی، بدون رخ‌دادن هر گونه اتفاق بد، کودک متوجه می‌شود که به افکار مضطرب خود توجه نکند.

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، به کودک کمک می‌کند تا افکار وسواسی را کاهش دهد. یک درمانگر به او یاری می‌رساند تا به سطح تعادلی از انعطاف‌پذیری روانی برسد. به‌گونه‌ای که با وجود علائم وسواس فکری، نیاز به حذف یا از بین‌بردن احساس بد نباشد.

کمک خانواده

خانواده‌ها، نباید به کودک مبتلا به اختلال وسواس فکری بگویند که وسواس خود را کنار بگذارد؛ زیرا وسواس فکری یک اختلال مغزی است نه اختلال رفتاری. تنبیه کودک نیز موثر نیست و فقط احساس استرس و ناراحتی او را افزایش می‌‌دهد. بهتر است کودک را تشویق به شرکت در جلسات درمانی وسواس فکری کنید. زیرا حمایت والدین به او یاری می‌رساند تا با ترس‌های خود روبرو شود. رابطه دوستانه با کودک، نقش مهمی در فرآیند درمانی ایفا می‌کند.

خانواده‌ها، اغلب در کمک به کودکان مبتلا به وسواس فکری، اشتباه می‌کنند. به‌عنوان مثال، با لغو برنامه‌های اجتماعی، تلاش آن‌ها بر این است که از تماس با مکان‌های کثیف و میکروب‌ها جلوگیری کنند یا غذا را در بشقاب کودک با نظم خاصی قرار می‌دهند.

در حالی که این کار، با هدف مراقبت از آن‌ها انجام می‌شود، واقعا کمک‌کننده نیست و فقط نشانه های وسواس فکری در کودکان را تقویت و تغییر آن را سخت‌تر می‌سازد. بهتر است با کودک به یک درمانگر مراجعه و در جلسات درمانی شرکت کنید. زیرا درمانگر به شما یاری می‌رساند تا نحوه واکنش خود را به رفتارهای آن‌ها تغییر دهید.

دارو درمانی

داروهایی به نام مهارکننده‌های بازجذب سروتونین انتخابی و داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای، ممکن است به درمان اختلال وسواس فکری کمک کنند.

ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی، اغلب داروهایی نظیر فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین و سرترالین را با دوزهای بسیار بالاتر از اضطراب یا افسردگی تجویز می‌کنند. اثربخشی، این داروها ممکن است ۸ تا ۱۲ هفته طول بکشد.

اگر مشخص شود که اختلال وسواس فکری ناشی از عفونت استرپتوکوک است، می‌تواند نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک باشد.

علاوه‌بر روش‌های ذکرشده، تمرین خودمراقبتی نیز می‌تواند به مدیریت نشانه های وسواس فکری در کودکان کمک کند. خواب باکیفیت، ورزش منظم، رژیم غذایی سالم، حمایت از کودکان و تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا و ماساژ همگی در درمان و یا کاهش علائم وسواس فکری مفید خواهند بود. دیگر روش موثر در این زمینه، قانون 15 دقیقه است که از کودک خواسته می‌شود پاسخ خود را به یک فکر وسواسی تا مدتی- ترجیحا پانزده دقیقه – به‌تعویق بیندازد.

جمع‌بندی

باید این نکته را درنظر داشته باشید که اختلال وسواس فکری وضعیتی است که سلامت روان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و جستجوی روش‌های درمانی به محض ظاهرشدن نشانه های وسواس فکری در کودکان، می‌تواند به کاهش اختلالات زندگی کودک کمک کند. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و متخصصان سلامت روان، می‌توانند طرح‌های درمانی ارائه دهند که در مدیریت افکار وسواسی کودک یاری‌رسان خواهد بود.

سوالات متداول

1. آیا می‌توان از اختلال وسواس فکری در کودکان جلوگیری کرد؟

شما نمی‌توانید از وسواس فکری کودک جلوگیری کنید. اما تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند در کاهش علائم و اثرات آن بر زندگی کودک شما یاری‌رسان باشد.

2. آیا نشانه های وسواس فکری در کودکان همیشه ثابت است؟

خیر؛ علائم مرتب تغییر می‌کند و بسته به میزان استرس یا خستگی کودک افزایش یا کاهش می‌یابد. سیر تغییرات، علائم طبیعی است و نباید آن را نشانه بهبودی درنظر گرفت.

3. سن شایع اختلال وسواس فکری در کودکان چه زمانی است؟

وسواس فکری، در تمامی سنین شایع است و در کودکان بین سنین 8 تا 12 سال بیشتر دیده می‌شود.