علائم استرس در کودکان ابتدایی+ راهکارهای رفع استرس کودکان

استرس، واکنشی به مواجهه با فشارها، نگرانی‌ها و تغییرات محیط زندگی است که همه ما از جمله کودکان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. شناخت علائم استرس در کودکان و بررسی علل و راهکارهای مربوط به آن، اجازه می‌دهد تا در سنین پایین از مشکلات روان‌شناختی و رفتاری کودکان جلوگیری شود.

علائم استرس در کودکان چیست؟

علائم استرس و اضطراب در کودکان، ممکن است بسیار متنوع باشند. این علائم، باتوجه‌به شخصیت و محیط زندگی کودک، متغیر هستند؛ اما برخی از علائم استرس در کودکان به‌صورت رایج، عبارت‌اند از:

تغییر در رفتار کودکان

کودکان، ممکن است رفتارهای ناخوشایندی از خود نشان دهند که قبلا نداشته‌اند. این موضوع، می‌تواند شامل عصبانیت، ترس، انزجار یا حتی خشونت باشد. همچنین، می‌توان در آن‌ها رفتارهایی مانند اغماض، انزوا یا ناراحتی مفرط نسبت به فعالیت‌هایی که قبلا دوست داشتند را نیز مشاهده کرد.

بروز مشکلات آموزشی و تحصیلی

عملکرد تحصیلی کودکان، ممکن است به‌صورت ناگهانی کاهش پیدا کند. این امر، شامل کاهش تمرکز، مشکل در حل مسائل یا عدم علاقه به مشارکت در کلاس‌ها و فعالیت‌های مدرسه‌ای می‌شود.

عوارض جسمی

استرس، عوارض جسمانی بسیاری دارد. کودکان می‌توانند درد شکم، سردرد، مشکلات گوارشی یا حتی مشکلات پوستی مانند آکنه را تجربه کنند. همچنین منجربه تغییر الگوی غذایی کودک نیز می‌شود. این احتمال وجود دارد که آن‌ها، دچار پرخوری یا کم‌خوری ناگهانی شوند.

تغییر در الگوی خواب کودکان

استرس می‌تواند تاثیر مستقیمی بر الگوی خواب کودکان داشته باشد و مشکلاتی از جمله بیداری شبانه یا کابوس به‌وجود آورد. مسائل مربوط به خواب کودک، از جمله کیفیت خواب، مدت‌زمان خواب، ساعت خواب و بیداری و … ارتباط مستقیمی با علائم استرس در کودکان دارد.

تجربه انزوا، انزجار و ناراحتی

کودکان در معرض استرس، ناراحتی، انزجار یا نگرانی زیادی نشان می‌دهند که به‌طور معمول در آن‌ها وجود نداشته است. کودکان؛ به انزوا در برابر دیگران و جدایی از فعالیت‌های گروهی دچار می‌شوند. آن‌ها، از رفتن به مهدکودک یا بازی با دوستان خود اجتناب می‌کنند و زمان زیادی را تنها می‌گذرانند.

دلایل بروز استرس در کودکان

تلاش برای شناسایی ریشه و دلایل استرس در کودکان، تحت‌تاثیر سبک زندگی خانواده، محیط‌ آموزشی و شخصیت کودک است. به همین خاطر، این موارد باید به‌صورت مجزا برای هر کودکی با شرایط منحصربه‌فرد او در نظر گرفته شود. عوامل زیر، از جمله عمومی‌ترین و شایع‌ترین دلایل هستند:

زندگی در محیط خانوادگی نامناسب

برخی مشکلات خانوادگی، می‌تواند به استرس در کودکان بینجامد. برای مثال، والدینی که دچار اختلافات مکرر هستند، کودک را درگیر استرس خانوادگی می‌کنند. تجربه رویدادهای ناخوشایند، مانند ازدست‌دادن یک عزیز، جدایی والدین و مهاجرت نیز استرس را افزایش می‌دهد.

فشار والدین برای موفقیت تحصیلی

توقعات بالا و فشار والدین برای داشتن عملکرد برتر تحصیلی، به کودکان استرس و فشار زیادی وارد می‌کند. رویدادهایی مانند بلوغ، مشکلات اجتماعی، تحمل فشار مدرسه، تجربه ناتوانی در یادگیری یا عدم ارتباط با هم‌کلاسی‌ها، می‌تواند علائم بیماری استرس در کودکان را تشدید کند.

تجربه فشار در محیط اجتماعی

فشارهای اجتماعی، مثل ترس از مقایسه با دیگران، محبوبیت بین هم‌کلاسی‌ها یا مواجهه با تغییرات اجتماعی منجر به استرس در کودکان می‌شود. کودکانی که با عدم اطمینان درباره آینده یا مسائل فردی مواجه هستند، ممکن است به‌دلیل نداشتن امنیت و استقرار، استرس زیادی تجربه کنند.

مواجهه به محتواهای دیجیتالی یا رسانه‌ای نامناسب

محتوای ناخوشایند یا ترسناک در رسانه‌ها، از جمله تلویزیون، اینترنت و بازی‌های ویدئویی، می‌تواند در کودکان، استرس به‌وجود بیاورد. برخی کودکان، نسبت به استرس حساس‌تر هستند. همین موضوع، اهمیت کنترل محتوای در دسترس کودکان را افزایش می‌دهد.

۵ راهکار برای جلوگیری از ایجاد استرس در کودکان

جلوگیری از ایجاد استرس در کودکان، به‌عنوان یک مرحله پیشگیرانه بسیارحیاتی، می‌تواند به رشد و توسعه سالم آن‌ها کمک کند. در این بخش، ۵ راهکار مهم برای جلوگیری از بروز علائم استرس در کودکان با شما به اشتراک گذاشته می‌شود:

ایجاد محیطی دلگرم‌کننده و حامی

برقراری یک محیط آرام و حامی در خانه و مدرسه، در کنترل علائم بیماری استرس در کودکان و محافظت از آن‌ها در برابر نگرانی‌های روزمره یاری‌رسان خواهد بود. این اطمینان، به کودکان داده می‌شود که همیشه می‌توانند با والد و مربی خود در مورد هر موضوع نگران کننده‌ای با آن‌ها صحبت کنند. داشتن این حس امنیت و اطمینان، مواجهه با گره‌های استرسی را در آن‌ها ساده‌تر می‌سازد.

مدیریت زمان در روزمره

برنامه‌ریزی مناسب، به کودکان کمک می‌کند تا از تنظیم زمان خود و فعالیت‌هایشان آگاه باشند. حفظ تعادل بین تحصیل، بازی، استراحت و فعالیت‌های فیزیکی برای کودکان اهمیت بیشتری دارد. البته، این برنامه‌ریزی نباید به‌صورت تحمیلی و غیرقابل‌انعطاف باشد. در بهترین حالت، والدین به‌صورت نامحسوس تلاش می‌کنند با دخالت کودک و حفظ استقلال او، بین ابعاد مختلف زندگی او توازن ایجاد نمایند.

مراقبت از سلامت فیزیکی کودک

حفظ سلامت کودک از طریق تغذیه سالم، فعالیت‌های ورزشی منظم و خواب کافی به کاهش استرس در آن‌ها کمک می‌کند. لازم است در عین مراقبت و نظارت والدین، به کودکان نیز مهارت‌های خودمراقبتی آموزش داده شود. بدین ترتیب، کودک در مقابله با استرس، خود را ناتوان نمی‌یابد.

تشویق به فعالیت‌های خلاقانه

فعالیت‌های خلاقانه مانند نقاشی، موسیقی و بازی‌های فکری، به کودکان کمک می‌کند تا احساس ترقی و پیشرفت داشته باشند و از استرس دور شوند. ایجاد فرصت‌هایی برای بازی و خلاقیت در خانه و مدرسه، انرژی منفی را کاهش می‌دهد و احساس خوبی در کودکان ایجاد می‌کند. ایجاد یک اتمسفر مثبت و شاد و انتقال این احساسات به آن‌ها از مهم‌ترین راهکارهای جلوگیری از بروز علائم استرس در کودکان است.

مدیریت فعالیت‌های اجتماعی

حضور در فعالیت‌های اجتماعی مثل گروه‌های بازی، کلاس‌های هنری و ورزشی، کودکان را از تنهایی و انزوا دور می‌کند. این فعالیت‌ها، به آن‌ها یاری می‌رساند تا ارتباطات مثبت برقرار سازند، اعتمادبه‌نفس خود را تقویت کنند و با استرس‌های روزمره بهتر کنار بیایند. همچنین، آموزش مهارت‌های اجتماعی حل مسئله، برقراری ارتباط موثر، مدیریت خشم و قدرت گفتگو، به آن‌ها کمک می‌کند تا به موقعیت‌هایی که پتانسیل ایجاد استرس دارند، بهتر واکنش نشان دهند.

استرس در کودکان ابتدایی

کودکان در مقطع ابتدایی، تجربه‌های جدید بسیاری را از سر می‌گذرانند. آن‌ها، با جهانی جدید علاوه‌بر خانواده خود آشنا می‌شوند و باید خود را با چارچوب‌هایی تازه هماهنگ کنند. همین تغییرات، می‌تواند عامل ایجاد یا تشدید استرس در کودکان ابتدایی شود. علائم استرس و اضطراب در کودکان ابتدایی از چهار بعد حائز اهمیت است:

• جدایی از والدین: ورود به محیط مدرسه و جدایی از والدین، به‌خصوص اگر این تجربه برایشان تازه باشد، عاملی استرس‌زا به شمار می‌رود. برای جلوگیری از آن، بهتر است از مدتی قبل کودک را برای این دوری حاضر کنید.
• فشارهای تحصیلی: فشارهای مربوط به تکالیف آموزشی و قوانین انضباطی، ممکن است برای بعضی از کودکان منجر به استرس شود. این موضوع، می‌تواند مواردی مانند امتحانات و آزمون‌ها تا ارتبا‌ط‌گیری با هم‌کلاسی و پوشیدن لباس مدرسه را شامل می‌شود. تشویق به مدیریت زمان، ایجاد برنامه مطالعه منظم و حمایت و احساس مثبت نسبت به وظایف جدید اهمیت بسیاری دارد.
• روابط اجتماعی: مواجهه با شکل جدیدی از روابط خارج از خانواده، برای کودکان چالش‌برانگیز است. مواجهه به دوستی‌ها یا حتی خصومت‌های جدید، می‌تواند آن‌ها را درگیر استرس کند. آموزش مهارت‌های ارتباطی مثل احترام، مهربانی و قبول‌کردن تفاوت‌ها، تشویق به شرکت در فعالیت‌های گروهی و رفتارهای مثبت در روابط با هم‌کلاسی‌ها به کودک کمک می‌کند.
• عدم احساس امنیت: کودکان، در دوران ابتدایی با نگرانی‌هایی مانند ترس جداشدن از خانه و خانواده، گم‌شدن، طردشدن، وابستگی به مادر و … مواجه هستند. برای مقابله با این احساس، می‌توان مهارت‌های لازم مانند حدوحدود اجتماعی دیگران با کودک یا روش برقراری ارتباط با خانه و خانواده در موقعیت خطر را به او آموزش داد.

نقش والدین در کاهش استرس کودکان

نقش والدین در مدیریت علائم استرس در کودکان ابتدایی، بسیار حیاتی و تاثیرگذار است. والدین، می‌توانند با رویکردهای تربیتی و حمایتی خود محیطی دلگرم‌کننده برای کودک ایجاد کنند. در بخش زیر، به برخی نکات مهم در این مورد اشاره می‌شود:

ایجاد ارتباط و گفتگو

به کودکان فرصت دهید تا احساسات و نگرانی‌های خود را بیان کنند. گوش‌دادن به آن‌ها اطمینان می‌دهد که شما همیشه در کنارشان هستید. کودکان را تشویق کنید که به‌راحتی به بیان احساسات خود بپردازند و واکنش‌های مثبتی به این بیانات داشته باشید.

ایجاد ترتیب و نظم

برنامه‌ریزی روزمره، می‌تواند حس کنترل بیشتری به کودکان انتقال ودهد. تعیین زمان‌ خواب، غذاخوردن، مطالعه و بازی به استقرار یک روال کمک می‌کند. حتی اگر تغییری در برنامه روزانه شما یا کودکان ایجاد می‌شود، به آن‌ها اطلاع دهید تا خود را تطبیق دهند. عدم کنترل بر فعالیت‌های روزمره و ناآگاهی نسبت به آن‌ها، بیش از آن‌چه فکر کنید در بروز علائم استرس و اضطراب در کودکان تاثیرگذار است.

حمایت و تشویق

حمایت از کودکان برای شرکت در فعالیت‌های سازنده مانند ورزش، هنر، بازی و به‌طورکلی فعالیت‌های گروهی و خلاقانه بسیار مهم است. این موضوع، منجر به تقویت اعتمادبه‌نفس و هویت‌سازی مثبت در آن‌ها می‌شود. بدین ترتیب، زمان مواجه با موقعیت‌های استرس‌زا، توانایی بیشتری برای مقابله و مدیریت موقعیت خواهند داشت.

جمع‌بندی

استرس در کودکان، امری حیاتی است که نیازمند توجه و مدیریت صحیح است. شناخت علائم استرس در کودکان و علت‌های آن، همچنین استفاده از راهکارهای مناسب برای مدیریت آن، می‌تواند به بهبود روان‌شناختی و فیزیکی کودکان کمک کند. این رسیدگی، در بلندمدت اثرات رفتاری بسیارمثبتی در شکل‌گیری هویت کودکان در سنین مختلف خواهد داشت.

سوالات متداول

1. چگونه می‌توان به کنترل علائم بیماری استرس در کودکان کمک کرد؟

مهارت‌های مقابله‌ای مانند تنفس عمیق، گفتگو با والد یا مربی، ابراز احساسات، تکیه بر چارچوب‌های منظم روزانه و … را به کودکان آموزش دهید.

2. آیا برای کنترل علائم استرس در کودکان باید به متخصص مراجعه کرد؟

این مسئله، به میزان استرس، مدت‌زمان ادامه‌دارشدن آن و توانایی والدین برای کمک به فرزندان بستگی دارد.

3. چگونه استرس‌های مربوط به مدرسه را مدیریت کنیم؟

تشویق به بیان احساسات، ایجاد فرصت فعالیت گروهی، تشویق به انجام فعالیت‌های خلاقانه و فکری و تلاش برای ساختن تصویری مثبت از مدرسه از جمله اقدامات اثرگذار هستند.